Thử bàn về Giả thuyết về Thượng Tổ của cụ Khởi Tổ Dòng họ Lê Hữu Phúc Ấm

 

Dòng họ Lê Hữu sống tại Phúc Ấm căn cứ theo Tộc phả đã từ khoảng 350 năm trước đây. Từ những khảo cứu trên kết hợp với tư liệu Tộc phả được lưu giữ đến nay, chúng tôi xin trao đổi một số thông tin để làm rõ hơn sự cư trú lâu đời của Dòng họ Lê Hữu Phúc Ấm, từ đó có thêm cơ sở để tiếp tục khảo cứu trong quan hệ hợp phả với đại gia đình họ Lê cả nước.

1.  Nơi phát tích của Dòng họ Lê Hữu Phúc Ấm

Tính đến nay (năm 2021) Dòng họ Lê Hữu tại xóm Phúc, làng Phúc Ấm đã có 14 đời được trực tiếp ghi chép và cập nhật. Tại Phúc Ấm còn những di sản quan trọng: Khu mộ cụ Khởi Tổ (Đời Thứ 1) và mộ của những vị Tiên tổ các đời sau. Cuốn phả Hán Nôm được biên chép đầy đủ từ đời Khởi Tổ đến nay. Tổng hợp từ Tộc phả cho thấy Dòng họ Lê Hữu đã định cư ở Phúc Ấm từ khoảng 1670 ± 10 (Thế kỷ XVII) đến nay đã liên tục khoảng 350 năm. Từ sau năm 1950 xuất hiện sự định cư của người Dòng họ Lê Hữu ở địa phương khác (do thoát ly khỏi quê hương đi kháng chiến, đi học tập và công tác...). Phúc Ấm được coi là nơi phát tích để phát triển sau này của Dòng họ Lê Hữu Phúc Ấm tại các địa phương khác trong cả nước.

Ảnh 1: Vài nét về niên đại các vị Tộc trưởng

Ảnh 2: Sự truyền ngôi các vị Tộc trưởng 350 năm qua

 

2. Các giả thuyết về Thượng Tổ của cụ Khởi Tổ Dòng họ Lê Hữu Phúc Ấm

Cụ Khởi Tổ Dòng họ Lê Hữu từ đâu đến lập nghiệp tại Phúc Ấm là câu hỏi chưa được khảo cứu. Chúng tôi thấy có những giả thuyết sau về Thượng Tổ[1] cụ Khởi Tổ:

a/ Nếu trước thời Ngô Quyền, ở Đông Sơn, Thanh Hóa có Lê Sương và Lê Ngọc thì cũng có thể coi đây là một giả thuyết về Thượng Tổ của Dòng họ. Hơn nữa, làng Phúc Ấm chỉ cách Kinh đô Trường Xuân (Đồng Pho) chỉ 2-3km thì rất có thể thời đó đã có người họ Lê ở Phúc Ấm (cũng như có người họ Lê ở Cổ Định, Đồng Pho, Hoàng Lạp...). Đây là một giả thuyết không thể bỏ qua.

b/ Trong phả họ Lê của vị Tổ Lê Đột ở Phong Mỹ (Xuân Tân, Thọ Xuân) có nói rõ về một "Chi Đồng chiêm" ở Đông Văn, Đông Sơn. Đông Văn chỉ cách làng Phúc Ấm khoảng 3km về phía Đông. Biết đâu nhánh này có người đã di cư về Phúc Ấm để sống?

c/ Tại các địa phương khác trong vòng bán kính 10km đều có Dòng họ Lê nói chung, Lê Hữu nói riêng. Những địa danh được coi là làng cổ (đã tồn tại từ hơn 1000 năm) như Cổ Bôn, Cổ Định, Hữu Bộc, Đồng Pho,... đều có người họ Lê Hữu. Như vậy, Lê Hữu từ Phúc Ấm tại sao lại không thể có từ thời các làng cổ trên?

d/ Các biến cố lịch sử thời Tiền Lê (khi nhà Lý lên ngôi) và thời Hậu Lê những năm Nhà Mạc, Nhà Tây Sơn, Nhà Nguyễn có liên quan gì đến sự ly tán, mai danh, ẩn tích... của dòng Hoàng tộc và quan lại họ Lê đến ở các vùng quê héo lánh? Đây cũng nên coi là cơ sở để xem xét khảo cứu.

3. Dòng họ Lê Hữu Phúc Ấm trong quan hệ với các Dòng họ khác

Tại xã Đồng Tiến, hiện làng nào cũng có người mang họ Lê Hữu (chẳng hạn gia đình ông Lê Hữu Nghênh ở Đồng Xá, gia đình ông Lê Hữu Khu ở Đồng Vinh, gia đình ông Lê Hữu Quyền ở Trúc Chuẩn). Các xã quanh làng Phúc Ấm (Đồng Thắng, Đông Hòa, Đông Yên, Đông Phú, Đông Nam) cũng đều có người mang danh Lê Hữu.

Trong làng Phúc Ấm còn có nhiều họ Lê khác tên đệm như Lê Văn, Lê Đình, Lê Công, Lê Quang, Lê Đăng... Các tên đệm khác nhau được coi như các phái hoặc chi họ khác nhau. Cùng với các họ khác như Nguyễn (với các đệm Hữu, Đình, Văn...), Hoàng, Vũ, Đỗ... họ Lê chung sống rất hài hòa bình yên hàng trăm năm qua tại làng Phúc Ấm.

Cũng tại Phúc Ấm hiện có 3 Dòng họ mang danh Lê Hữu (như gia đình ông Lê Hữu Khươi ở xóm Thọ; ông Lê Hữu Tự ở xóm Quý). Tuy nhiên trong 80 năm qua không thấy quan hệ gì với nhau về phả và sinh hoạt Dòng họ. Đây cũng là điểm chưa được khảo cứu về nguồn gốc của 3 Dòng họ mang cùng danh Lê Hữu trong cùng một làng. Chính vì thế, bản Tộc phả này được định danh đầy đủ phải là Dòng họ Lê Hữu tại xóm Phúc, làng Phúc Ấm để phân biệt với 2 dòng họ Lê Hữu khác cùng làng, một ở xóm Thọ, một ở xóm Quý. Địa danh xóm Phúc để nói rõ thổ cư các vị Tộc trưởng và nơi có Từ đường Dòng họ. Tuy nhiên, để viết gọn lại và thống nhất với Lời Tựa bản phả Hán Nôm là Phúc Ấm Lê Hữu tộc, chúng tôi gọi tắt là Dòng họ Lê Hữu Phúc Ấm.

Như vậy, từ đơn vị cư trú độc lập (làng, xóm) cho đến đơn vị hành chính (cấp xã) đã cho thấy sự tồn tại riêng biệt, đồng thời của những người Dòng họ khác tên, khác đệm, thậm chí cùng đệm. Mỗi Dòng họ hiện nay được liên hệ ngày càng phổ biến qua các hoạt động sinh hoạt Dòng họ, các nghi lễ cúng tế, chăm sóc mồ mả... Tính riêng biệt với các đặc trưng của từng Dòng họ tạo thành sự phong phú về sinh hoạt cộng đồng trong quan hệ xóm giềng luôn là điểm mạnh của làng Phúc Ấm có truyền thống đoàn kết từ nhiều trăm năm qua. Truyền thống đó ngày nay đang được phát triển trong sự liên hệ mang tính tổ chức chặt chẽ của chính quyền các cấp. Ngày nay, mỗi người mang Dòng họ Lê Hữu Phúc Ấm luôn tự hào về nơi phát tích, tự hào về Dòng họ để tùy hoàn cảnh và điều kiện của mình mà hướng về cội nguồn với lòng thành kính trong tâm linh, với niềm tin về sự phát triển quê hương ngày càng tốt đẹp.

 

---

[1] Thượng Tổ: những vị sinh ra cụ Khởi Tổ.