Cha tôi – vị Tộc trưởng đời thứ 9 của Phúc Ấm Lê Hữu tộc (kì 2)

 Nhân ngày giỗ thứ 33 và năm sinh thứ 120 của cha tôi (Các tư liệu được trích tại Phúc Ấm Lê Hữu tộc tôi viết 2021)

4. Vai trò phát triển gia đình, Dòng họ

4.1 Quan hệ và nhận thức xã hội

Ông là người kiên cường, bền bỉ vượt qua Thế kỷ XX đầy biến cố đau thương. Các đóng góp của ông đối với địa phương và cộng đồng cũng chỉ như mọi người khác lúc bấy giờ là chịu đựng gian khó, tích cực tham gia các hoạt động địa phương, đi dân công, góp ruộng đất, trâu bò vào HTX. Tuy nhiên, ông đã biết vươn lên tích cực học hỏi, tích lũy kiến, thức tìm ra con đường tự giải quyết các vấn đề cho gia đình và Dòng họ.

Ông một mặt gìn giữ, kế thừa truyền thống gia đình, Dòng họ nhưng mặt khác chống mê tín dị đoan (bói toán, lên đồng...), tích cực hưởng ứng trào lưu sống mới, tiến bộ. Những năm 1936-1938 ông đã đi đầu trong phong trào cắt bỏ búi tóc[1]. Sau năm 1950 ông sớm biết thực hành lối sống vệ sinh: ngủ có màn, nhà có tủ gạc-măng-giê (garde manger – tủ chạn bát đựng thức ăn), thực hành ăn chín uống sôi...

Bằng những may mắn và khôn khéo, ông đã tránh được những "trận đấu tố" đau thương, đã đấu tranh kiên trì và hợp lý để được sửa sai thành phần gia đình[2] trong Cải cách ruộng đất từ địa chủ (loại 3) thành phú nông, rồi thành trung nông lớp trên để bảo đảm "sự trong sạch" chính trị cho gia đình và là con đường phát triển cho con cái.

4.2 Phát triển Dòng họ

Trước sự tàn phá phong tục triệt để, ông vẫn là đầu mối duy trì nuôi dưỡng Dòng họ qua các hoạt động thờ cúng tối thiểu, quan tâm thăm hỏi động viên và kiên quyết gìn giữ những giá trị cốt lõi của Dòng họ:

- Chủ động phân tán của cải, ruộng đất, đồ thờ tự... để Từ đường không bị tịch thu để chia quả thực trong Cải cách ruộng đất.

- Giữ được các ngôi mộ quan trọng của Dòng họ để tránh bị phá hủy trong thời kỳ lao động tập thể của HTX. Ông lặng lẽ chôn lấp che kín các bia mộ ở Cồn Nguộc, Cồn Mả Buồn... Nhờ đó sau này có điều kiện xác định chính xác, rõ ràng nhiều ngôi mộ có giá trị quan trọng của Dòng họ.

- Giữ được nguyên vẹn gia phả Dòng họ và các quan hệ cốt lõi trong họ hàng, gia tộc.

4.3 Phát triển gia đình

a/ Vai trò anh cả khi bố mẹ đã mất

- Ông đã dựng vợ, gả chồng cho 2 em út: bà Lê Thị Vệ[3] và ông Lê Hữu Đụa. Giúp làm nhà ở riêng cho em trai út, chia ruộng đất, trâu, bò cho 2 em trai.

- Những năm HTX đói kém, ông biết đùm bọc 4 anh em để giúp đỡ lẫn nhau, nhất là trường hợp 2 em trai có hoàn cảnh khó khăn[4] khi giáp hạt hàng năm.

- Khi nhà thím (vợ chú Đụa) hồi còn ở sau điếm Phe Bắc bị bão đổ năm 1962, ông đã thu xếp đón về ở chung, sau đó dựng nhà cho thím trên đất mới, lo cho các con của thím đi học. Năm 1975, con trai thím là Lê Hữu Thắng đi bộ đội về, ông cùng lo làm nhà, lấy vợ, sau đó lo chuyển gia đình thím sang cơ sở mới có nhiều đất hơn (nhà bây giờ vẫn còn, ở gần Cồn Mã Bà) để ổn định cuộc sống.

- Duy trì tổ chức giỗ hàng năm, đặc biệt tạo điều kiện tụ họp đầy đủ cả 5 gia đình anh em trong những ngày quan trọng (giỗ, tết).

b/ Về tổ chức cuộc sống gia đình

- Ông biết cách thu vén cuộc sống và học tập của con cái. Nhờ tổ chức chặt chẽ cuộc sống, gia đình rất ít khi bị "đứt bữa" trong những ngày đói kém nhất ở địa phương. Tích cực tăng gia, cải thiện cuộc sống, tiết kiệm mọi nhu cầu để ưu tiên cho các con có điều kiện ăn học.

- Ông không uống rượu, không hút thuốc, dành mọi khả năng để nuôi con, nhất là động viên con cái học hành (khi đó rất ít gia đình cho con học cấp 3). Khi trai cả học tại trường Đào Đức Thông, ông đã phải bán rất nhiều đồ đạc trong gia đình (1950-1955) để cho con theo học, nhờ đó con trai ông đã được cử đi học đại học ở Liên Xô năm 1956. Ông đã dành dụm mua được xe đạp (thiếu nhi Liên Xô) cho con gái đi học cấp 3 năm 1967. Các con đi học ở trọ xa nhà (12-15km) đều được lo đầy đủ, nhất là khi ở trọ phải được lo ăn bằng suất ăn[5] của cả nhà. Khi 2 con trai đi học chuyên nghiệp, ông đã ngoài 70 tuổi nhưng vẫn đi chợ xa (chợ Trường Xuân, chợ Cầu Trầu) để bán các sản phẩm tăng gia gửi tiền cho các con. Khi các con ra trường, ông đã tròn 75 tuổi, khi đó mới hết tuổi nuôi con đi học. Cuối năm 1980, các con đều đã học xong, đi làm thì bà Mỹ mất. Ông lúc này tuy được chút an nhàn, nhưng cô đơn cuối đời vì các con trai đều công tác xa nhà. Ông mất 1993 khi có 4 cháu nội và 2 cháu ngoại. Ông sinh ra và mất tại Từ đường – nơi ông đã chứng kiến mọi thăng trầm của thời đại và gia đình, Dòng họ. Thành công chính của ông trong đời là ở sự phát triển của con cái: con trai cả học Đại học Xây dựng ở Liên Xô (1956-1962), sau đó là bảo vệ luận án tiến sĩ ở Liên Xô (1966-1969). Cả 4 con ông đều được học đầy đủ, có 2 con trai là tiến sĩ[6].

---

[1] Chuyện rằng ông đi chợ Nưa thấy tuyên truyền cắt bỏ búi tóc cho nam giới, ông đã xung phong cắt bỏ. Khi về nhà bị cha ông chỉ trích và ban đầu bị một số người trong làng chê cười (đây là một trong những hoạt động của phong trào dân chủ Đông dương 1936-1939 của các hướng đạo sinh).

[2] Ban đầu, Đội Cải cách ruộng đất quy gia đình là thành phần địa chủ loại 3, nhưng qua đấu tố thấy gia đình đã chia ruộng cho 3 anh em từ trước giảm tô (1949), có hiến một số ruộng cho người cấy rẽ nghèo nên chuyển sang thành phần phú nông (vì dù ruộng không đủ tiêu chuẩn địa chủ, nhưng gia đình có thuê người lao động). Khi sửa sai 1956, gia đình đã chứng minh các lao động thuê là không thường xuyên (không phải vụ nào cũng thuê, chỉ vụ nào gia đình vướng con nhỏ hay đau ốm mới thuê người cấy, gặt) và có một số con em trong gia đình đến giúp chứ không phải đi làm thuê. Điều đó đã được xác nhận và thành phần gia đình được chuyển xuống trung nông lớp trên.

[3] Bà Vệ lấy chồng lần đầu khoảng 1936-1938, sau đó do chồng mất sớm (bị bệnh tâm thần) nên khoảng 1947-1948 được gả cho ông Lê Quang Khuơ, ông Khuơ khi đó cũng mới mất vợ.

[4] Ông Lê Hữu Chế vợ ốm, đông con nên tham gia HTX không đủ công điểm, gia đình có thu nhập thấp. Ông Lê Hữu Đụa mất sớm do bị ốm khi tham gia phong trào thanh niên (mất 1954 khi mới 30 tuổi), vợ bị khiếm thị, 2 con nhỏ nên không có thu nhập từ lao động trong HTX, chỉ thuộc đối tượng trợ cấp.

[5] Đi ở trọ thường phải ở chung với các học trò khác nên việc góp gạo không thể thiếu. Chiều chủ nhật phải đem đủ 12 ống gạo và không phải ăn độn (1 ống sữa bò dùng đong gạo = 330g) để ăn đủ cho đến chiều thứ 6 tuần sau. Những người ở nhà cũng chỉ được ăn 12-15 ống, nhưng phải độn khoai, sắn... Từ những năm 1965-1967, để bảo đảm điều kiện học hành, ông đã phải bán cả gạch lát sân và lát nhà, bán cả cái thống đá đựng nước mưa...

[6] Lê Hữu Đỗ bảo vệ Candidate (Việt Nam gọi là TS) năm 1969, ngành vật liệu xây dựng tại Đại học Xây dựng Matx-cơ-va (Moscow). Lê Hữu Ảnh là TS (1996), Phó Giáo sư (2002), Giảng viên cao cấp (2016) tại Đại học Nông nghiệp I (nay là Học viện Nông nghiệp Việt Nam).