Một thời ‘sính Tây’

Từ hồi sinh viên những năm 1975-1980, thỉnh thoảng chúng tôi thấy những người nước ngoài (nôm na gọi là Tây) đến làm việc tại trường. Họ là người quan trọng (VIP) vì họ đến từ nơi xa (được coi là văn minh, giàu có) nên nhìn từ ăn mặc đến những thứ họ cầm trong tay đều rất được ngưỡng mộ. Sau này có nhiều dịp gặp gỡ, trao đổi với người nước ngoài, tôi có lúc cũng không còn giữ được lòng kính phục như trước vì cũng thấy nhiều khiếm khuyết hạn chế của họ. Mặc dù gặp được nhiều chuyên gia nhưng chúng tôi vẫn thấy muốn tiếp thu nhiều hơn cái tinh hoa học thuật kèm theo sự hoàn thiện của những kĩ năng mà chúng tôi luôn thấy thiếu.

Có một chuyện tôi rất nhớ và cứ suy nghĩ mãi. Hôm đó, khoảng những năm 1996-1997, chúng tôi được cử đi dự một hội nghị kiểu tập huấn ở Bộ Nông nghiệp. Tại hội nghị có 2 người nước ngoài trình bày bằng tiếng Anh và có phiên dịch ra tiếng Việt. Ngoài hành lang hội nghị, ban tổ chức có để mấy cái bàn xếp ngăn nắp những cuốn sách liên quan đến nội dung hội nghị. Tôi nhìn thấy toàn sách quý, khi đó không có bán ở Việt Nam, trong đó có một cuốn nhỏ, đẹp có tên là Policy Analysis Matrix (PAM). Nghe tên đã thấy sướng vì người Tây giỏi ‘ma trận hóa’ nhiều thứ trong cuộc sống, đến cả chính sách mà cũng ‘ma trận’ được.

Khi vào hội nghị, các chủ đề về PAM được một vị khách Tây trình bày hấp dẫn, có nhiều minh họa. Một vài bài khác cũng được trình bày theo kiểu đồ thị định tính rất hấp dẫn. Chúng tôi những năm tiếp cận sách kinh tế tiếng Nga chỉ thấy chữ là chữ, mấy khi thấy có được cái sơ đồ, đồ thị minh họa định tính (figure). Gần trưa đến nghỉ giải lao (tea break) kiểu Tây: có bánh trái, hoa quả, cà phê… mọi người được dịp trao đổi vài câu chuyện về gặp gỡ và rất ít bàn đến chuyên môn (tôi nghĩ đa số chúng tôi khi đó đều còn rất ngu ngơ các chuyện này).

Hết giờ giải lao vào phòng, một vị khách Tây lên nói giọng rất khó chịu phàn nàn gay gắt rằng có nhiều sách trưng bày đã bị mất, ai lấy thì trả lại vì việc này còn phải dùng để tiếp tục đi trình bày một vài nơi khác. Hồi đó ‘chuyện ấy’ cũng thường xảy ra nhưng người Tây thì thấy lạ vì kiểu ‘ăn cắp’ đó không hề có ở bên họ. Nhìn thái độ của vị đó, chúng tôi cảm thấy ngượng và buồn vì mấy chục người ngồi đây ai lấy, ai mượn làm sao biết, vả lại bây giờ nếu có cầm làm sao dám trả lại?

Thiết nghĩ chắc chắn những cuốn sách gọi là quý đó có thể đang có trong túi ai đó rất cần nó (hồi đó ở Việt Nam còn hiếm máy photocopy). Một số cuốn sách quý đó được đến tay người cần biết đâu lại là cơ hội tốt để phát triển nhận thức và ứng dụng. Giá mà ông ấy nghĩ đến chuyện hy vọng cuốn sách đó được ai đó vô tình cầm đi sẽ có nhiều tác dụng trong cuộc sống và chuyện đó được nói ra thay cho bực tức có thể sẽ làm cho buổi hội nghị đó đạt được tinh thần cao hơn và biết đâu còn thôi thúc người lấy sách đó nhận được ý nghĩa về trách nhiệm nhiều hơn chăng?

Sau này tôi đọc được một ý qua cuốn Cái cười của Thánh nhân[1]: liêm khiết không phải là không trộm cắp mà là biết mức nào mình có thể trộm cắp và biết làm cách nào dùng đúng những gì mình đã trộm cắp. Nay nhớ chuyện này tôi biên lại để cùng suy nghĩ đến cách xử lý và hoàn cảnh… như là sự ‘cải biên’ cho những thứ chưa chắc đã xấu xa như quan niệm đạo đức xã hội thường nghĩ.

(2023, viết lại ngày 15-6-2024)

 

 

---

[1] tác giả Thu Giang Nguyễn Duy Cần